جعبه دنده

پس از کلاچ ، جعبه دنده قرار دارد که وظیفه آن کنترل سرعت چرخش و افزایش و کاهش آن با توجه به نیاز می‌باشد. البته وظیفه معکوس کردن جهت چرخش چرخها در هنگام استفاده از دنده عقب نیز به عهده جعبه دنده می‌باشد. بدیهی است که متناسب با سرعت چرخش ، قدرت آن هم کنترل می‌گردد.

جعبه دنده   خودکار

جعبه دنده های خودکار در بسیاری از اتومبیل های چرخ جلو محرک و همچنین چرخ عقب محرک به کار می روند اما محور انتقال خودکار بیشتر در اتومبیل های چرخ جلو محرک دیده می شود. اجزای عمده محور

انتقال همان هایی هستند که در جعبه دنده وجود دارد به جز اینکه مجموعه محور انتقال شامل گرداننده  نهایی و چرخ  دنده های دفرنسیال نیز می شود. در یک جعبه دنده با محور انتقال خودکار بدون اینکه راننده دسته دنده را حرکت دهد یا پدال کلاج را بفشارد دنده ها به طور خودکار عوض می شوند. جعبه دنده  خودکار توان موتور را از طریق یک مبدل گشتاور که توسط میل لنگ به حرکت در می آید، دریافت می کند. فشار هیدرولیکی موجود در مبدل باعث می شود توان از مبدل گشتاور به محور ورودی جعبه دنده جا به جا شود. تنها باری که مبدل گشتاور به طور مکانیکی به جعبه دنده اتصال می یابد زمانی است که مبدل قفل شود. البته این وضعیت به شرطی اتفاق می افتد که مبدل گشتاور مجهز به یک مکانیسم قفل باشد. محور ورودی جعبه  دنده یک مجموعه دنده سیار ه ای را به حرکت در می آورد که در نتیجه آن دنده های جلوی مختلف متناسب با سرعت های متفاوت وضعیت خلاص و دنده عقب به دست می آیند. توانی که در میان چرخ دنده ها جاری می شود توسط کلاج های چند دیسکی، کلاج های تک راهه و باندهای اصطکاک تحت کنترل قرار می گیرد. زمانی که فشار هیدرولیکی این بخش ها را فعال می کند، آنها یک عضو از مجموعه دنده را ثابت نگه می دارند. در واقع با ثابت نگه داشتن عضوهای متفاوت از مجموعه دنده سیاره ای نسبت به دنده های مختلف را میسر می کنند.جعبه دنده یا محور انتقال خودکار نسبت دنده ها را بر اساس سرعت موتور، باد موتور،  سرعت اتومبیل و دیگر شرایط فعالیت انتخاب می کند. در طول سالیان بیشتر جعبه دنده ها و محورهای انتقال خودکاری که مورد استفاده قرار می گرفتند دارای سه دنده جلو، خلاص، دنده عقب و وضعیت پارک بودند. اما بعدها دستگاه های چهار سرعته همراه با یک دنده اوردرایو تبدیل به جعبه دنده های خودکار استاندارد شدند. وضعیت اوردرایو یا پیش ران زمانی رخ می دهد که نسبت گردش محور ورودی به محور خروجی کمتر از یک باشد. اوردرایو باعث بهبود مصرف سوخت و کاهش صدای موتور می شود. امروزه بیشتر جعبه  دنده های خودکار دارای قفل مبدل گشتاور نیز هستند که باعث کاهش میزان اتلاف توان از طریق فعالیت یک مبدل گشتاور معمولی خواهد شد. یک جعبه دنده می تواند هفت وضعیت انتخاب دنده داشته باشد. برای انتخاب محدوده دنده دلخواه، اهرم انتخابگر به یک دسته دنده در جعبه دنده متصل شده است. این محدوده ها به شرح زیر است:
P (پارک): در این حالت با درگیر شدن ضامن پارک با چرخ دنده پارک محور خروجی به بدنه قفل می شود و جعبه دنده در وضعیت خلاص قرار می گیرد. در این حالت می توان موتور را روشن کرد و این تنها وضعیتی است که می توان در آن سوییچ را برداشت.
R (عقب): جعبه دنده با نسبت دنده پایین تر در وضعیت معکوس قرار دارد.
N (خلاص): مشابه وضعیت پارک، جعبه دنده در وضعیت خلاص قرار دارد و می توان موتور را روشن کرد. اما محور خروجی قفل شده است و باید از ترمز پارک استفاده شود.
OD (اوردرایو): این حالت محدوده طبیعی دنده های حرکت است. انتخاب این وضعیت تمامی دنده های جلو را برای تعویض خودکار و همچنین امکان به کارگیری و آزادسازی کلاج قفل مبدل گشتاور را فراهم می کند.
D(حرکت): انتخاب این محدوده دنده مشابه حالت اوردرایو تمامی دنده های جلو به جز چرخ  دنده اوردرایو را برای تعویض خودکار فعال می کند. همچنین کلاج مبدل گشتاور نیز در این حالت فعال خواهد بود. این وضعیت در مواقعی مثل حرکت در جاده های تپه ماهوری و کوهستانی یا هنگام حمل تریلی و بارکش که اوردرایو دلخواه نیست انتخاب می شود. حرکت در وضعیت اوردرایو در چنین شرایطی فشار فوق العاده ای به موتور وارد می کند و می تواند باعث آسیب های جدی موتور شود.۲ (دنده دو دستی): انتخاب این وضعیت صرفنظر از سرعت اتومبیل تنها دنده دو را فعال نگه می دارد. در برخی از جعبه  دنده های خودکار هنگامی که دنده دو دستی انتخاب می شود جعبه دنده در ابتدا اصطلاحاً به دنده یک می پرد و سپس به دنده دو می رود. در انواع دیگر در دنده دو شروع می شود و در همان می ماند. انتخاب این محدوده دنده برای شتابگیری در جاده های لغزنده یا کند کردن موتور در پایین آمدن از سراشیبی ها مناسب است.

۱(دنده یک دستی): در بیشتر جعبه دنده ها انتخاب این دنده تنها دنده یک را فعال می کند. اما در برخی دیگر از جعبه دنده ها به گونه ای طراحی شده است که در این وضعیت با بالارفتن سرعت موتور جعبه دنده از حالت دنده یک دستی به دنده دو برود. انتخاب این دنده در سرعت های بالا منجر به کاهش جعبه دنده به دنده دو خواهد شد. کاهش خودکار به دنده یک تنها زمانی رخ می دهد که سرعت اتومبیل به سطح از پیش تعیین شده ای معمولاً حدود ۵۰ کیلومتر بر ساعت، کاهش یابد. زمانی که جعبه دنده در دنده یک باشد تا وقتی که دسته دنده را به وضعیت دیگری جا به جا نکنید در همان حالت خواهد ماند.معمولاً روغن
جعبه دنده خودکار چگونه باید عوض شود
در بیشتر کتابچه های راهنمای خودروسازان ذکر شده است که نیازی به این کار نیست! در واقع برای محافظت بهینه از جعبه  دنده های خودکار در هر ۵۰ هزار کیلومتر باید روغن آن تعویض شود، مگر آنکه روغن جعبه دنده  اتومبیل تان از نوع Dexron III باشد که تعویض آن در هر ۱۶۰ هزار کیلومتر پیشنهاد می شود.جعبه دنده خودکار از طریق اصطکاک گرمای داخلی فراوانی تولید می کند. اصطکاک در مجموعه جعبه دنده به دلایل مختلفی به وجود می آید: آشفتگی روغن در مبدل گشتاور، اصطکاک ناشی از درگیری صفحات کلاج و اصطکاک طبیعی ناشی از چرخ دنده ها و یاتاقان های حامل بار. هنگامی که اتومبیل در حرکت باشد خیلی طول نخواهد کشید تا روغن جعبه دنده خودکار (ATF) داغ شود. حرکت عادی اتومبیل دمای روغن را تا ۸۰ درجه سانتی گراد افزایش می دهد که این دمایی معمولی است که بیشتر روغن ها برای کار در آن طراحی شده اند. چنانچه بتوان دمای روغن را در همین حد حفظ کرد گفته می شود که تا بیش از ۱۶۰ هزار کیلومتر نیازی به تعویض نخواهد داشت اما با بالا رفتن دمای کار روغن از عمر آن کاسته می شود. چنانچه دما به بالاتر از ۱۲۰ درجه سانتی گراد برسد درزبند های لاستیکی شروع به خشک و سفت شدن می کنند که منجر به نشتی و کاهش فشار روغن می شود. در دماهای بالاتر جعبه دنده شروع به در رفتن می کند که با افزایش بیشتر دما وضع بدتر هم خواهد شد. در این حالت اساساً کلاج ها می سوزند. تنها راه تعمیر خسارت ها در این وضعیت باز و بسته کردن و بازبینی کامل مجموعه جعبه دنده است که هزینه گزافی روی دستتان خواهد گذاشت. با یک حساب سرانگشتی می توان گفت که به ازای هر ۱۰ درجه که به دمای ۸۰ درجه ای نرمال روغن افزوده می شود، تقریباً عمر آن نصف خواهد شد. نگران نباشید در بیشتر اتومبیل های مدرن روغن جعبه دنده خودکار به کمک یک مبدل حرارتی درون مخزن رادیاتور خنک می شود. آزمایش ها نشان داده اند روغنی که با دمای ۱۵۰ درجه سانتی گراد وارد رادیاتور می شود معمولاً آن را با دمای ۱۱۰ تا ۱۲۰ درجه ترک می کند که این یعنی طول عمری برابر ۲۰ تا ۳۰ هزار کیلومتر. عوامل گوناگونی می تواند دمای روغن را از حد مجاز توانایی سیستم افزایش دهد. از جمله: بستن یدک کش، رانندگی در کوهستان، رانندگی با حداکثر سرعت به طور مداوم در هوای داغ، توقف و حرکت پی در پی در ترافیک شهری، لرزاندن جعبه دنده خودکار به واسطه حرکت رو به عقب برای آزاد کردن لاستیک از برف و گل و لای.علاوه بر این مشکلات، سیستم سرمایش مثل سطح پایین مایع خنک کن، پروانه خنک کن خراب، کلاج فن، ترموستات، پمپ آب و رادیاتور معیوب نیز می توانند در افزایش دمای روغن موثر باشند. در پایان دو توصیه دوستانه را به خاطر بسپارید:۱. استفاده از نوع اشتباه روغن در جعبه دنده می تواند در عملکرد آن به هنگام تعویض دنده ها تاثیرگذار باشد. استفاده از روغن نوع F در مواردی که باید از Dexron III استفاده شود ممکن است منجر به تعویض خشک و سخت دنده ها شود. همچنین استفاده از Dexron II به جای روغن نوع F احتمالاً هنگامی که جعبه دنده تحت بار سنگین قرار گیرد منجر به لغزش و در رفتن دند ه ها خواهد شد که فرسودگی کلاج را تسریع می بخشد.۲. هرگز جعبه دنده را زیاد پر از روغن نکنید. روغن زیادی باعث کف کردن آن می شود. به عبارت دیگر این وضعیت می تواند منجر به تعویض نامنظم دنده ها و آسیب جعبه  دنده شود. همچنین روغن زیادی می تواند به درزبندهای جعبه دنده فشار وارد کند و موجب نشتی نیز شود نیز شود